Prawa pacjenta i prawa rodziców

   Tomasz Filarski - Małopolski Oddział NFZ

Opieka nad dziećmi w szpitalach nie może ograniczać się jedynie do procesu leczenia w całkowitej izolacji od warunków domowych, bez udziału rodziców i zaspokojenia potrzeb emocjonalnych małych pacjentów. Rodzice mają prawo i możliwość, aby być z dzieckiem w szpitalu, bowiem boją się, że dziecko źle zniesie pobyt w szpitalu, zaś leczenie będzie związane z bólem i nieprzyjemnymi zabiegami. W większości przypadków można sprawić, żeby planowy pobyt w szpitalu i wykonywane zabiegi lub badania nie były dla dziecka trudnym przeżyciem. Zdarza się nawet, że dzieci wspominają pobyt w szpitalu lub zabieg operacyjny jako ciekawą przygodę.
Wiele zależy od dorosłych – rodziców, opiekunów i personelu medycznego. To emocje dorosłych (na przykład ich lęki, zniecierpliwienie) wpływają na stan psychiczny dziecka – zarówno noworodka, jak i nastolatka. Żeby placówka medyczna była przyjazna dzieciom, nie wystarczą kolorowe rysunki na ścianach, ładne meble lub bajkowa pościel. Najważniejszy jest uśmiech, czas na rozmowę i poznanie potrzeb małego pacjenta. Przyjazną atmosferę można stworzyć bez ponoszenia nakładów finansowych.

Prawa przysługujące rodzicom posiadającym pełną władzę rodzicielską:

• Każde z rodziców ma prawo do samodzielnego podejmowania decyzji dotyczących leczenia dziecka, przy czym decyzje dotyczące zabiegów operacyjnych lub stosowania metod tzw. podwyższonego ryzyka powinny być podejmowane przez obojga rodziców. Takie same prawa jak rodzice mają pozostali przedstawiciele ustawowi, na przykład opiekun prawny ustanowiony przez sąd opiekuńczy.
• W przypadku dzieci wszystkie decyzje dotyczące leczenia podejmuje przedstawiciel ustawowy - najczęściej rodzic. Ma on prawo do wyrażenia zgody na udzielenie dziecku danego świadczenia zdrowotnego lub może odmówić takiej zgody. Podejmując tak ważną decyzję warto dokładnie zapoznać się z informacjami na temat stanu zdrowia dziecka.
• Zgoda na zabieg operacyjny, a także leczenie i badania związane z podwyższonym ryzykiem, musi być przez rodzica wyrażona na piśmie. Należy pamiętać, że w przypadku dzieci powyżej 16 roku życia zgoda na leczenie powinna być również wyrażona przez dziecko. W przypadku zabiegów operacyjnych taka zgoda musi być udzielona na piśmie. Jeśli dziecko, które ukończyło 16 lat, nie wyraziło zgody na badanie lub leczenie mimo zgody rodzica, to wymagane jest zezwolenie sądu opiekuńczego.
• Opiekun faktyczny, czyli osoba, która sprawuje stałą i faktyczną pieczę nad dzieckiem, ale nie ma obowiązku prawnego, aby taką opiekę pełnić, ma prawo jedynie do wyrażenia zgody na przeprowadzenie badania dziecka, ale nie może on decydować o leczeniu, a zwłaszcza nie może wyrazić zgody na przeprowadzenie zabiegu operacyjnego lub innych czynności wiążących się z podwyższonym ryzykiem. Przykład: jeśli dziecko wymaga operacji, a rodzice przebywają za granicą, to babcia, aktualnie opiekująca się dzieckiem, nie może wyrazić zgody na przeprowadzenie zabiegu operacyjnego. Lekarz powinien wtedy wystąpić o zgodę do sądu opiekuńczego.
• Lekarz może zwrócić się o zgodę do sądu opiekuńczego także wtedy, gdy rodzice nie wyrażają zgody na leczenie, a stan dziecka takiego leczenia wymaga. Zdarzają się sytuacje, gdy stan dziecka wymaga niezwłocznej pomocy lekarskiej, a nie można skontaktować się z rodzicem. Lekarz może wtedy, bez wcześniejszej zgody sądu opiekuńczego, wykonać wszystkie czynności, które są niezbędne. Niezbędne, czyli takie, które lekarz musi przeprowadzić, aby pacjentowi nie groziła utrata życia, ciężkie uszkodzenie ciała lub ciężki rozstrój zdrowia.
• Rodzice mają prawo do uzyskania pełnej informacji na temat stanu zdrowia dziecka. O stanie zdrowia dziecka, rozpoznaniu, proponowanych badaniach i metodach leczniczych (dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania), wynikach leczenia oraz rokowaniu należy rozmawiać z lekarzem, który ma obowiązek przekazać te informacje w przystępny sposób. Najlepiej jeśli jest to wyznaczony lekarz, który prowadzi proces leczenia dziecka i dobrze zna małego pacjenta. Pielęgniarki udzielają tylko informacji dotyczących opieki pielęgnacyjnej.
• Dzieci, które dysponują dostatecznym rozeznaniem, także powinny uzyskać od personelu medycznego informacje o wykonywanych badaniach i zabiegach, ale zakres i forma przekazywanych im informacji powinny być dostosowane do wieku dziecka. Rozmowa z dzieckiem może umożliwić współpracę ze strony dziecka, co jest często niezbędne do prawidłowego przebiegu procesu leczenia. Z kolei dziecko, które ukończyło 16 lat, ma prawo do uzyskania od lekarza przystępnej i pełnej informacji o stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych badaniach i metodach leczenia (dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania), wynikach leczenia oraz rokowaniu.
• Przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych może być obecna przy pacjencie osoba bliska - w przypadku dziecka jest to najczęściej rodzic. Personel może się na to nie zgodzić tylko w sytuacji, gdy istnieje prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia epidemicznego lub ze względu na bezpieczeństwo zdrowotne pacjenta (na przykład w trakcie wykonywania operacji). Za każdym razem informacja o odmowie zgody na obecność rodzica przy badaniu lub zabiegu musi być odnotowana w dokumentacji medycznej.
• Trzeba jednak pamiętać, że każdy pacjent, zwłaszcza dziecko, ma prawo do intymności i poszanowania godności podczas wykonywania wszystkich czynności medycznych. Niedopuszczalne jest w szczególności zawstydzanie dzieci, bowiem wstyd może być pamiętany dłużej niż ból fizyczny. Przeprowadzając badania i zabiegi wymagające naruszenia sfery intymnej dziecka należy wcześniej porozmawiać z nim, wyjaśnić, na czym badanie lub zabieg będzie polegało i dlaczego trzeba je przeprowadzić. Ilość osób obecnych przy takich czynnościach powinna być ograniczona do niezbędnego minimum, natomiast w przypadku małych dzieci często niezbędna będzie obecność rodzica lub opiekuna. Starsze dziecko może być skrępowane obecnością rodzica i jeśli poprosi, aby rodzice nie byli obecni przy badaniach lub zabiegach, należy tę prośbę uszanować. Dobra praktyka: jako jednolitą praktykę postępowania na wszystkich oddziałach szpitala należałoby wprowadzić umożliwienie uczestnictwa osoby bliskiej (rodzica) w udzielaniu świadczeń zdrowotnych dzieciom, zwłaszcza w gabinetach zabiegowych. Wskazane byłoby, aby opieka lekarska i pielęgniarska zorganizowana z pełnym poszanowaniem tego typu praw dziecka była obowiązującym trybem postępowania personelu medycznego we wszystkich oddziałach.
• Każdy pacjent, w szczególności dziecko, ma prawo do dodatkowej opieki pielęgnacyjnej – taką opiekę sprawuje osoba bliska (rodzic), który zostaje z dzieckiem w szpitalu i może on przebywać z dzieckiem przez całą dobę. Rodzice ponoszą koszty realizacji tego prawa, czyli koszty pobytu na oddziale. Opłaty są ustalone przez dyrektora szpitala i rodzic powinien być o nich poinformowany w momencie przyjęcia dziecka do szpitala. Z takich opłat zwykle zwolnione są matki karmiące dziecko piersią.
• Rodzic ma także prawo dostępu do pełnej dokumentacji medycznej dotyczącej stanu zdrowia dziecka, w szczególności nie musi sam siebie upoważniać do uzyskania dostępu do niej.

Tomasz Filarski - Małopolski Oddział NFZ